Kanal İstanbul projesi, Türkiye'nin gündeminden düşmeyen ve büyük tartışmalara yol açan bir konu. TMMOB Şehir Plancıları Odası'nın kamuoyuyla paylaştığı açıklamalardan derlenen bu haberde, Kanal İstanbul hakkında bilinmesi gereken 10 gerçeği mercek altına alıyoruz. Projenin plansız başlangıcından, çevreye ve topluma etkilerine kadar birçok önemli detayı bu yazıda bulabilirsiniz.
Kanal İstanbul'un Karanlık Yüzü: 10 Kritik Gerçek
1. Plansız ve Hukuksuz Başlangıç: Kanal İstanbul süreci, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın 2012 yılında afet riski bahanesiyle İstanbul'un kuzeyini "rezerv yapı alanı" ilan etmesiyle başladı. Ancak bu rezerv alanlar, afet riskine karşı değil, büyük rant projeleri için kullanıldı.
2. İstanbul’un Çevre Planlarına Aykırı: İstanbul'un 1/100.000 ölçekli 2009 tarihli Çevre Düzeni Planı’nda kuzey ormanlarının, su havzalarının ve tarım alanlarının korunması öngörülüyordu. Kanal İstanbul tüm bu koruma kararlarını ihlal ederek kent planlama ilkelerine aykırı hareket ediyor.
3. İstanbul’un Su Kaynaklarına Tehdit: Kanal İstanbul güzergâhı, Terkos Gölü ve Sazlıdere Barajı gibi önemli içme suyu kaynaklarının yok olmasına neden olacak. Bu, İstanbul’un su güvenliğini tehlikeye sokacak.
4. Tarımsal Alanlar Yok Oluyor: Projeyle birlikte yüz binlerce metrekarelik verimli tarım arazisi imara açıldı. Cins değişiklikleriyle tarım alanları arsaya çevrilerek yapılaşmaya açıldı. Bu durum, İstanbul’un kendi gıda güvenliğini zayıflatıyor.
5. Deprem Riski ve Tsunami Tehlikesi Artıyor: ÇED raporları dahi, Kanal İstanbul güzergâhının aktif fay hatları üzerinde olduğunu, proje alanında tsunami ve heyelan risklerinin arttığını kabul ediyor.
6. Kanal İstanbul: Bir Rant Projesi: Projenin ana hedeflerinden biri su yolu değil, çevresinde kurulacak lüks konutlar, ticaret merkezleri ve gayrimenkul yatırımları. TOKİ ve Emlak Konut, tarım alanlarını lüks konut projelerine dönüştürdü.
7. Uluslararası Sözleşmelere Aykırı: Kanal İstanbul, Ramsar Sözleşmesi gibi uluslararası çevre koruma anlaşmalarına ve bölgesel deniz hukuku ilkelerine aykırıdır. Proje Marmara ve Karadeniz ekosistemlerine ciddi zarar verecek.
8. ÇED Süreci Usulsüz İlerledi: ÇED süreci, askı süreleri tamamlanmadan plan onamaları yapılarak ve halkın katılımı etkin bir şekilde sağlanmadan yürütüldü. İtirazlar değerlendirilmeden projeye "ÇED Olumlu" kararı verildi.
9. Mahkemeler ve Bilirkişi Süreçleri Şeffaf Değildi: Bilirkişi heyetinde ilgili uzmanlık alanlarından temsilciler bulunmadı. Davacılara çok sınırlı söz hakkı tanınırken, resmi makamların tanıtım sunumlarına geniş zaman ayrıldı. Yargı sürecinde ciddi adil yargılama ihlalleri yaşandı.
10. Toplumsal Önceliklere Aykırı: Kanal İstanbul için milyarlarca lira harcanırken, depremzedelerin barınma ihtiyacı görmezden gelindi. Hatay gibi deprem bölgelerinde hâlâ on binlerce insan konteynerlerde yaşarken, Kanal İstanbul için konut inşaatları hızla devam ediyor.
Hukuki Süreçte Neler Yaşandı?
Kanal İstanbul’un hukuki süreci başından itibaren hukuksuzluk ve plansızlık iddialarıyla tartışmalı bir zeminde ilerledi:
- Başlangıç: Proje, rezerv alan ilanları ve yetki devriyle 2012’de başladı. Ancak bu yetkiler, afet riskini azaltmak yerine rant projelerine yönlendirildi.
- ÇED Süreci: 2017-2019 arasında ÇED süreci işletildi. Ancak ÇED olumlu kararı, askı ve itiraz süreleri beklenmeden verildi. Bu durum, sürecin usulsüz olduğunu gösterdi.
- TMMOB ve Bağlı Odaların Dava Açması: 11 Şubat 2020’de, TMMOB ve odalar Kanal İstanbul ÇED Olumlu kararına dava açtı. Ancak yürütmeyi durdurma talepleri reddedildi.
- İlk Bilirkişi İncelemesi: 24 Mart 2022’de bilirkişi keşfi yapıldı. Fakat heyette yeterli uzmanlık temsil edilmediği, süreçlerin adil işlemediği davacılar tarafından itiraz edildi.
- Dosyaların Danıştay’a Gönderilmesi: Dava dosyaları 2022’de Danıştay’a taşındı. 2023'te bilirkişi raporu sunuldu. Raporda projenin ekolojik ve kentsel yıkıma yol açacağı açık şekilde belirtildi.
- Yeni Bilirkişi Süreci: 2024 yılında Danıştay, gerekçesiz bir şekilde ikinci kez keşif ve bilirkişi süreci yapılmasına karar verdi. 14-15 Kasım 2024 tarihlerinde yeni keşif toplantısı düzenlendi.
- Mahkeme Tutumu: Son keşiflerde mahkemenin davalı idare lehine tavır sergilediği, davacıların söz hakkının kısıtlandığı gözlemlendi.
Sonuç: Kanal İstanbul'un Geleceği Ne Olacak?
Kanal İstanbul projesi, başından beri tartışmalarla dolu bir süreç izledi. Çevreye, su kaynaklarına, tarım alanlarına ve deprem riskine etkileri, uluslararası sözleşmelere aykırılığı ve hukuki süreçteki usulsüzlükler, projenin ne kadar sorunlu olduğunu gözler önüne seriyor. TMMOB'nin ve diğer sivil toplum kuruluşlarının çabalarıyla hukuki mücadele devam ederken, projenin geleceği belirsizliğini koruyor. Kanal İstanbul, sadece bir su yolu projesi değil, aynı zamanda büyük bir rant projesi ve İstanbul'un geleceği için ciddi bir tehdit olarak görülüyor.
